Wnętrostwo (kryptorchismus)

Prawidłowe funkcjonowanie jąder jest uwarunkowane m.in. temperaturą ciała psa. W worku mosznowym panuje temperatura niższa nawet o 4 do 5 stopni Celsjusza niż w jamie brzusznej. Jedynie takie warunki umożliwiają prawidłowy przebieg spermatogenezy, czyli dojrzewania plemników.

Wnętrostwo to wada, w której jedno lub obydwa jądra zostają zatrzymane w jamie brzusznej lub kanale pachwinowym i nie zstępują do worka mosznowego. Miejsce zatrzymania się jądra określa lekarz weterynarii podczas badania (omacywanie, badanie USG).

Niezstąpione jądro może pozostać w jamie brzusznej (wnętrostwo brzuszne) lub w kanale pachwinowym (wnętrostwo pachwinowe). W rzadkich przypadkach jądra mogą przemieścić się w inne okolice.

W zależności od tego czy zatrzymane zostało jedno czy dwa jądra mówimy o wnętrostwie jedno lub obustronnym. W przypadku wnętrostwa jednostronnego wada ta dotyczy dwukrotnie częściej jądra prawego.

Przez cały okres życia płodowego szczeniaka jądra znajdują się w jego jamie brzusznej w okolicy nerek, gdzie dojrzewają i rosną, aż do czasu porodu. Z dnem kształtującej się moszny połączone są za pomocą jądrowodu. Jądrowód ma na celu „ściągnięcie” jąder do worka mosznowego. Po porodzie pod wpływem działania hormonów jądra przemieszczają się przez otwarty kanał pachwinowy w kierunku worka mosznowego. Około piątego dnia życia jądro powinno przekroczyć wejście do kanału (pierścień pachwinowy wewnętrzny), a ostateczne zstąpienie jąder do moszny powinno zakończyć się ok. 7-10 dnia życia szczenięcia. Kanał pachwinowy jest otwarty do około 8 tygodnia życia szczenięcia. W tym czasie jądra mogą okresowo cofać się do kanału, samoistnie (jądro „wędrujące”) lub w wyniku ucisku okolicy moszny, a także pod wpływem stresu lub ochłodzenia. Od 9 tygodnia kanał pachwinowy zaczyna się zrastać, a u 6-miesięcznego psa powinien być już całkowicie zamknięty. Teoretycznie do tego czasu istnieje możliwość ostatecznego zstąpienia jądra do moszny. Nieobecność jądra w mosznie u ok. 8 tygodniowego szczenięcia powinno być dla hodowcy i przyszłego nabywcy sygnałem alarmującym. Jeżeli w wieku 12 tygodni brakuje jednego lub obu jąder w mosznie, to prawdopodobieństwo, że jeszcze zstąpią jest bardzo małe.

Diagnostyka i jej problemy

Po ukończeniu przez szczenię 6 tygodni (np. przy okazji odbioru miotu przez ZkwP) należy starannie obejrzeć i obmacać mosznę oraz okolicę pachwinową. Jeżeli nie stwierdzi się obecności jądra lub jąder należy wykonać badanie USG jamy brzusznej. Badanie to albo potwierdzi obecność jądra/jąder w brzuchu, albo ją wykluczy. Mamy wtedy do czynienia z przypadkiem braku jąder w ogóle czyli tzw. agenezją jąder (obustronną lub jednostronną). Ale jest to wada niezwykle rzadka.

Nie zawsze zdiagnozowanie przez obmacywanie jest łatwe. Czasami może dojść do błędnego uznania szczeniaka za wnętra, a powodów jest kilka:

  • mała wielkość jąder
  • grubiutkie szczenięta
  • odruch bezwarunkowy ze strony mięśnia dźwigacza jądra, który powoduje, że przy dotykaniu okolicy moszny jądra mogą być z powrotem wciągnięte przez pierścień pachwinowy
  • taka sama sytuacja zdarza sie gdy pies jest zdenerwowany, wychłodzony lub w trakcie zabawy.

Przyczyny wnętrostwa

Przyczyny powstawania wnętrostwa nie zostały jeszcze ostatecznie ustalone. Prawdopodobnie jest to cecha o rozkładzie nieciągłym uwarunkowana poligenicznie.
Wnętrostwo, jako wynik nieodpowiednich stosunków anatomicznych okresu embrionalnego, traktować należy jako zaburzenie natury genetycznej. W grę może wchodzić np.:

  • wszelkie wady jądrowodu lub innych anatomicznych struktur tej okolicy
  • zbyt duże jądro
  • wąski pierścień pachwinowy
  • wąski kanał pachwinowy,
  • zbyt krótki powrózek nasienny

Niektórzy badacze minimalizują wpływ genetyki i uważają, .ze przyczyną wnętrostwa mogą być czynniki poza genetyczne występujące w życiu płodowym np. proces zapalny otrzewnej u płodu powodujący jej zrost z jądrem lub zaplątanie jądra w inne struktury wewnątrz jamy brzusznej.

Wpływ na płodność

Jądra, które zostały zatrzymane w jamie brzusznej lub kanale pachwinowym są nadal aktywne hormonalnie.
Jednostronne wnętry, ze względu na prawidłową aktywność hormonalną jąder, mają zachowany popęd seksualny. Mogą mieć potomstwo, gdyż jądro obecne w mosznie wytwarza plemniki. Płodność jest oczywiście zmniejszona, ale zwykle wystarcza do zapłodnienia.
Wnętry obustronne są bezpłodne, ponieważ temperatura wewnątrz ciała jest wyższa niż temperatura w mosznie o mniej więcej 4-5 stopni Celsjusza. Taka temperatura hamuje spermatogenezę (czyli proces wytwarzania plemników).
Jądra zatrzymane w brzuchu są mniejsze, a średnica kanalików nasiennych w jądrach jest mniejsza nawet do 60% od średnicy kanalików jąder znajdujących się w mosznie.

Powikłania

W niezstąpionych jądrach może dochodzić do procesu nowotworzenia. U psów wnętrów nowotwory jąder występują od 9 do 14 razy częściej niż u zdrowych psów. Mniej więcej połowa tych nowotworów to zmiany bardzo złośliwe. Guzy te to najczęściej guzy z komórek Sertoliego i nasieniaki (seminoma).
Bywa też, że nowotwory niezastąpionego jądra są aktywne hormonalnie. Produkują one hormony żeńskie, co prowadzi do zmian w wyglądzie psa (feminizacja) i hamowania produkcji krwinek czerwonych w szpiku kostnym. U wielu psów jednocześnie z wnętrostwem występują także inne wady np. przepuklina pępkowa i pachwinowa, nawykowe zwichnięcie rzepki.

Leczenie

  • Chirurgiczne - Istnieje możliwość mechanicznego i chirurgicznego przemieszczania jądra do moszny, ale metoda ta jest niezasadna z medycznego punktu widzenia, a jeżeli pies miałby być użyty do hodowli - niedopuszczalna etycznie.
  • Hormonalne - W przypadku wnętrostwa pachwinowego możliwa jest terapia hormonalna połączona z zmasowywaniem jądra z okolicy pachwinowej w kierunku moszny. Terapii hormonalnej poddaje się szczenięta nie młodsze niż 16 – tygodniowe. Metoda ta jest rzadko skuteczna i grozi poważnymi powikłaniami: zaburzeniami w gospodarce hormonalnej, zahamowaniem wzrostu. Z wymienionych powodów jest również niedopuszczalna etycznie.
  • Kastracja
    Z powodu wystąpienia możliwości powikłań (nowotworzenie i feminizacja) celowym jest chirurgiczne usunięcie zatrzymanego jądra lub jąder. Przy okazji zabiegu można również jednocześnie dokonać kastracji jądra obecnego w mosznie. Wskazaniem do kastracji jądra w mosznie jest wykluczenie możliwości przypadkowego pokrycia suki i ewentualnego przekazania wady. Medycznym wskazaniem do kastracji „zdrowego” jądra jest większa szansa na skręcenie się nasieniowodu u psów wnętrów.
    Zabieg powinno wykonywać się u psów powyżej 6 miesiąca życia, gdy można już definitywnie stwierdzić, czy pies jest wnętrem i gdy nie ma już szans na zstąpienie jąder do moszny.

Wnętrostwo a hodowla

Jeżeli pies jest wnętrem nie będzie mógł uzyskać uprawnień hodowlanych i nie będzie mógł być użyty do rozrodu. Psy wnętry nie mogą również brać udziału w wystawach FCI, ani w próbach i konkursach myśliwskich organizowanych przez PZŁ. Nie ma natomiast żadnych przeciwwskazań, aby pies wnętr lub pies wykastrowany nie mógł brać udziału w polowaniach. Kastracja w żadnym stopniu nie wpływa na jakość jego pracy i pasję myśliwską.

Problemem w hodowli jest pojawienie się szczenięcia lub szczeniąt wnętrów w miocie. Wnętrostwo jako cecha o rozkładzie nieciągłym i determinowana większa ilością genów trudno poddaje się selekcji. Łatwo jest wyeliminować osobniki chore, ale to tylko oznacza wyeliminowanie osobników, u których genotyp uwidocznił się w fenotypie. Nigdy nie wiadomo, czy pies, który nie jest wnętrem, nie jest nosicielem i nie przekazuje genów odpowiedzialnych za powstanie wady. Dlatego postępowanie hodowcy polegające na wyważonej selekcji powinno zmierzać do zmniejszenia ryzyka przekazania „genów wnętrostwa”.

W przypadku cech o rozkładzie nieciągłym w hodowli należy zwracać uwagę na rodziców szczenięcia obarczonego wadą, a także na jego „fenotypowo zdrowe” rodzeństwo i bliskich kuzynów. Ryzyko przekazywania wnętrostwa przez braci wnętra jest większe, niż w przypadku psów pochodzących z miotów, w których ta wada się nie ujawniła. Oczywiście selekcji należy dokonywać niezwykle ostrożnie. Nadmiernie rygorystyczna eliminacja wśród rodziny wnętra może w efekcie spowodować odrzucenie psów wybitnych tylko dlatego, że są spokrewnione z wnętrem. Każda przesada jest szkodliwa.

Dodatkowym problemem wnętrostwa jest również to, że odpowiedzialne za nie geny przekazują również suki, u których ta wada w fenotypie nie występuje, a więc nie da się wśród nich prowadzić prostej selekcji. Siostry i kuzynki wnętra wnoszą do hodowli takie samo ryzyko jak jego zdrowi bracia i kuzyni. W przypadku pojawienia się w hodowli szczeniąt obarczonych wnętrostwem należy uważnie przyglądać się potomstwu psów będących krewnymi wnętra, zarówno potomstwu samców jak i suk. O ile to możliwe dobrze jest prześledzić przypadki występowania wnętrostwa w liniach obojga rodziców, wśród dziadków, pradziadków, „cioć” i „wujków”.

Część kynologów uważa, że oprócz wykluczenia z rozrodu rodziców wnętra, powinno się także wykluczyć jego rodzeństwo. Jest to stanowisko dość rygorystyczne i praktycznie w polskiej rzeczywistości niewykonalne. Nie ma przepisów, który nakazałyby wykluczyć z hodowli krewnych wnętra, a prowadzone w 6 tygodniu życia szczeniąt przeglądy miotu odbywają się zbyt wcześnie, żeby kategorycznie wydać opinię, że dane szczenię jest lub nie jest wnętrem. Stąd tak duża odpowiedzialność spada na barki poszczególnych hodowców.

Bibliografia:

  1. Wnetrostwo u psów i kotów - Lek.wet. Lidia Lewandowska, Lek.wet. Iza Grudzińska
  2. Poradnik dla hodowców psów, genetyka w praktyce - Malcolm B. Willis
  3. Domowy poradnik weterynaryjny dla właścicieli psów - Delbert G. Carlsom, James M. Giffin
  4. Rozród psów - praca zbiorowa pod redakcją A. Dubiela
  5. Mój zdrowy pies - M Szmurło, I., Szmurło.